Voor wie de kunstwereld volgt, is het duidelijk: er is een constante evolutie gaande. De laatste jaren manifesteert zich een krachtige golf: de opkomst van digitale kunst en met name NFT’s (Non-Fungible Tokens). Wat ooit begon als een niche in online gemeenschappen, klopt nu luid aan de deuren van gevestigde kunstinstituten. Deze digitale revolutie roept vragen op, creëert kansen en dwingt traditionele galerijen om na te denken over hun rol in een steeds digitaler wordend landschap. Hoe beïnvloedt deze stroom van digitale creativiteit de fysieke kunstruimtes die we zo goed kennen?
De digitale golf: wat is er nieuw en waarom nu?
Digitale kunst zelf is natuurlijk niet nieuw; kunstenaars experimenteren al decennia met computers en software. Denk aan ‘computer art’ of ‘new media art’, termen die de voortdurende versmelting van technologie en creativiteit beschrijven, zoals Artsy aangeeft. Wat wél relatief nieuw is, en wat de huidige discussie aanwakkert, is de explosieve groei van NFT’s. Simpel gezegd is een NFT een soort digitaal eigendomscertificaat, vastgelegd op een blockchain (een soort gedeeld, onveranderlijk digitaal logboek). Dit certificaat garandeert de authenticiteit en het eigendom van een uniek digitaal object, of dat nu een afbeelding, video, muziekstuk of zelfs een virtueel stuk land is. Deze technologie biedt plots een oplossing voor een oud probleem in de digitale wereld: hoe maak je een digitaal bestand uniek en dus verzamelbaar? De verkoop van Beeple’s ‘Everydays’ voor een duizelingwekkend bedrag bij Christie’s in 2021 fungeerde als een katalysator, waardoor de kunstwereld – van kunstenaars en verzamelaars tot galerijen en musea – plotseling wakker schudde.
Aanvankelijk heerste er bij velen scepsis of verwarring. ‘Is dit wel echte kunst?’, ‘Is het geen bubbel?’. Die vragen zijn begrijpelijk. De NFT-markt kende, en kent nog steeds, zijn pieken en dalen. Maar de onderliggende technologie en de creatieve mogelijkheden die digitale kunst biedt, zijn niet meer weg te denken. De COVID-19 pandemie heeft deze verschuiving onbedoeld versneld. Met gesloten fysieke ruimtes moesten galerijen en musea wel online gaan om hun publiek te bereiken. Dit opende de deur verder voor digitale kunstvormen en maakte zowel kunstenaars als instituten bewuster van de noodzaak tot digitalisering, zoals ook MuseumNext opmerkt in de context van musea. Nu de wereld weer open is, zien we een fascinerende beweging: digitale kunst die niet langer alleen online bestaat, maar ook de fysieke galerieruimte betreedt.
Galerijen in transitie: aanpassen of achterblijven?
Pioniers en vroege adoptanten
De reacties vanuit de traditionele galeriewereld zijn divers. Sommige galerijen, zoals KÖNIG GALERIE in Berlijn en Pace Gallery, sprongen relatief vroeg op de NFT-trein. Johann König zag het als een logische stap, versneld door de pandemie, en organiseerde al snel een virtuele tentoonstelling in Decentraland, een virtuele wereld gebaseerd op blockchain. Pace lanceerde zelfs een eigen NFT-platform, Pace Verso, om projecten van hun kunstenaars te faciliteren. Ook het Hongkongse Ora-Ora was een vroege adoptant, gedreven door interesse in blockchain sinds 2014. Deze pioniers zien kansen: nieuwe inkomstenbronnen, het aanboren van een jonger, tech-savvy publiek, en het ondersteunen van kunstenaars die met nieuwe media werken. Zoals Christiana Ine-Kimba Boyle van Pace aangaf, was het voor hen een natuurlijke ontwikkeling gezien hun geschiedenis met vooruitstrevende kunstenaars, zo meldt Ocula.
Een afwachtende houding
Aan de andere kant staan grote namen als Gagosian en Hauser & Wirth, die een meer afwachtende houding aannemen. Niet uit technologische aversie – Hauser & Wirth heeft zelfs een eigen R&D-afdeling, ArtLab – maar vanuit een focus op de lange termijn en de behoeften van hun kunstenaars, wars van hypes. Zia Zareem-Slade van Hauser & Wirth benadrukt het belang van begrip en de focus op wat relevant is voor hun kunstenaars. Gagosian observeert en leert, en benadrukt het belang van het opbouwen van duurzame gemeenschappen rond projecten, ook al lanceerde hun kunstenaar Takashi Murakami eigen NFT’s. Deze voorzichtigheid is niet onbegrijpelijk. De NFT-markt is volatiel, er zijn zorgen over milieu-impact – hoewel de recente ‘Merge’ van Ethereum het energieverbruik, een belangrijk kritiekpunt, drastisch heeft verminderd – en er zijn juridische complexiteiten rondom eigendom en auteursrecht, zoals het tijdelijke Italiaanse verbod op NFT’s van Renaissance-meesters illustreerde.
Praktische uitdagingen voor traditionele modellen
Vanuit het perspectief van een galeriehouder is de worsteling zichtbaar. Het traditionele galeriemodel, met langlopende tentoonstellingen en een focus op fysieke objecten, staat haaks op de snelle ‘drops’ (tijdelijke, vaak exclusieve online verkopen) en online veilingen van de NFT-wereld. Zoals Sinziana Velicescu van Vellum LA opmerkt in The Overview, is het een uitdaging om het tempo te vertragen en bezoekers de tijd te geven de kunst te ervaren. Het vereist nieuwe expertise: begrip van blockchain, ‘smart contracts’ (digitale contracten die automatisch uitgevoerd worden), crypto-wallets (digitale portemonnees voor cryptovaluta), en de online gemeenschappen waar veel van deze kunst leeft. Het dwingt tot nadenken over curatie: hoe selecteer en presenteer je digitale kunst op een betekenisvolle manier? En hoe integreer je het met een bestaand programma? Dit kan bijvoorbeeld door digitale werken op hoogwaardige schermen te tonen naast schilderijen, via QR-codes die linken naar online platforms, of door thematische tentoonstellingen die zowel fysieke als digitale kunst omvatten.
De fysieke ruimte heruitgevonden: digitale kunst IRL
Waarom een fysieke aanwezigheid?
Een van de meest intrigerende ontwikkelingen is de opkomst van fysieke galerieruimtes gewijd aan digitale kunst en NFT’s. Voorbeelden zoals Superchief Gallery in New York (beschouwd als ’s werelds eerste fysieke NFT-galerie), Quantus Gallery in Londen, ‘verse gallery in Oslo, en Vellum LA laten zien dat digitale kunst een ‘IRL’ (In Real Life) aanwezigheid zoekt. Waarom? Edward Zipco van Superchief stelde dat de fysieke presentatie de ontbrekende schakel was; het toont de kunst zoals de kunstenaar het bedoeld heeft, in volle resolutie, los van een klein telefoonscherm. Dit resoneert bij kunstenaars en bij verzamelaars die ‘met de kunst willen leven’.
De rol van fysieke ruimtes
Deze fysieke ruimtes spelen een cruciale rol. Ze fungeren als educatieve centra; Quantus Gallery biedt bijvoorbeeld advies over het navigeren in de NFT-wereld. Ze bouwen gemeenschappen op, zoals Velicescu benadrukt, buiten de online echokamers van Twitter en Discord. Door fysieke openingen en artist talks creëren ze ontmoetingsplekken die digitale kunst toegankelijker maken. Galerie K in Grunern toont met haar tentoonstelling “PHYSISCH/DIGITAL” hoe digitale werken op schermen naast traditionele kunst kunnen hangen, compleet met QR-codes voor directe aankoop. Dit normaliseert digitale kunst en integreert het in de bestaande galerijcontext.
Brug naar institutionele erkenning
Bovendien kunnen deze fysieke presentaties de perceptie van digitale kunst veranderen en de weg effenen naar bredere institutionele erkenning. Velicescu noemt hoe bezoeken van LACMA (Los Angeles County Museum of Art) aan Vellum LA leidden tot acquisities. Ook musea zelf experimenteren, zoals het Tekniska Museet in Stockholm met zijn permanente platform “Digital Now” voor interactieve digitale kunst, of het British Museum dat NFT’s van Hokusai uitgaf. Deze initiatieven, samen met tentoonstellingen zoals “Breadcrumbs” bij Galerie Nagel Draxler die de dialoog tussen digitale en fysieke kunst onderzochten, helpen de kloof te overbruggen en tonen de artistieke waarde van digitale creaties.
Meer dan pixels: kansen en uitdagingen voor de toekomst
Kansen: democratisering, authenticiteit en royalties
De impact van digitale kunst reikt verder dan de galeriemuren. Een belangrijk aspect is de potentiële democratisering van de kunstwereld. NFT-platformen en metaverse galerijen (virtuele galerieruimtes) kunnen, zoals Finance Magnates beschrijft, de traditionele ‘gatekeepers’ omzeilen en kunstenaars een directer pad naar een wereldwijd publiek bieden. Dit kan leiden tot meer diversiteit en inclusiviteit, een doel dat bijvoorbeeld The B.L.A.C. Gallery in Denver nastreeft door zich specifiek te richten op het werk van Zwarte kunstenaars, zo blijkt uit informatie van The Art Newspaper.
Blockchain-technologie biedt ook voordelen op het gebied van authenticiteit en herkomst (provenance). Het transparante en onveranderlijke karakter van de blockchain biedt een robuuste manier om eigendom vast te leggen, wat een eeuwenoud probleem in de kunstwereld (vervalsingen) kan helpen aanpakken. Bovendien maken ‘smart contracts’ het mogelijk om automatisch royalty’s uit te keren aan kunstenaars bij doorverkoop – iets wat in de traditionele kunstmarkt zelden gebeurt en een belangrijke verbetering kan zijn voor de financiële positie van kunstenaars.
Uitdagingen: volatiliteit, milieu en ethiek
Natuurlijk blijven er uitdagingen bestaan. Naast de genoemde volatiliteit en milieuzorgen, zijn er risico’s rondom fraude, cybersecurity en de complexiteit van intellectueel eigendom in de digitale sfeer. Ook ethische kwesties, zoals eerlijke arbeidsvoorwaarden in de (digitale) kunstwereld, blijven relevant. Kulturele gevoeligheid is eveneens cruciaal in een geglobaliseerde digitale ruimte. Het is een landschap dat nog volop in ontwikkeling is, waar zowel kansen als valkuilen liggen.
Een nieuw hoofdstuk in de kunstgeschiedenis?
Voor kunstliefhebbers is deze tijd ongelooflijk spannend. Is de NFT-hype een voorbijgaande bevlieging? Misschien deels. Maar de onderliggende beweging – de steeds grotere rol van digitale technologie in kunstcreatie en -consumptie – lijkt onomkeerbaar. Digitale kunst daagt ons uit na te denken over wat kunst is, wat originaliteit betekent in het digitale tijdperk, en hoe waarde wordt gecreëerd en ervaren. Tentoonstellingen zoals “Kunst digital oder digitale Kunst?” in Sonthofen, die vragen stellen over AI en creativiteit, raken de kern van deze discussie.
Het is onwaarschijnlijk dat digitale kunst de traditionele kunstvormen zal vervangen. Eerder lijkt een toekomst realistisch waarin ze naast elkaar bestaan, elkaar beïnvloeden en verrijken. De rol van de traditionele galerie evolueert mee. Galerijen worden mogelijk niet alleen curatoren van fysieke objecten, maar ook gidsen in de digitale wereld, bruggenbouwers tussen kunstenaars en publiek, en facilitators van nieuwe kunstervaringen, zowel online als offline. Het vraagt om flexibiliteit, nieuwsgierigheid en de bereidheid om te leren. De dialoog tussen het fysieke en het digitale is nog maar net begonnen, en het belooft een fascinerend nieuw hoofdstuk te worden in het lange verhaal van de kunst.
